Núm. 27 (2023): LIBROSDELACORTE, OTOÑO-INVIERNO
MONOGRÁFICO

El Padre Claudio Richard y la enseñanza de las matemáticas en el Colegio Imperial de Madrid: libros, imágenes e instrumentos

Margarita Ana Vázquez Manassero
Universidad Autónoma de Madrid
Publicado diciembre 30, 2023

Palabras clave:

Claudio Richard, Colegio Imperial de Madrid, Matemáticas, Enseñanza visual, jesuitas
Cómo citar
Vázquez Manassero, M. A. (2023). El Padre Claudio Richard y la enseñanza de las matemáticas en el Colegio Imperial de Madrid: libros, imágenes e instrumentos. Librosdelacorte.Es, (27), 432–468. https://doi.org/10.15366/ldc2023.15.27.016

Resumen

El objetivo de este artículo es reconstruir la labor de investigación y de enseñanza de las disciplinas matemáticas que desempeñó el padre Claudio Richard durante el periodo en que ocupó la cátedra de Matemáticas en el Colegio Imperial de Madrid (1629-1664). A tal fin, se estudian una amplia variedad de fuentes: en primer lugar, los dos tratados que Richard dio a la imprenta, poniendo el foco en la importancia que en ellos el jesuita concedió a las figuras y diagramas matemáticos. En segundo lugar, se analiza parte del amplio corpus de manuscritos sobre matemáticas de Richard, entre los cuales se cuentan algunas de sus lecciones, así como el uso que el jesuita hizo de los instrumentos matemáticos para ejercer su magisterio. De la unión de todas estas facetas – analizando fuentes poco conocidas y aportando nuevos datos inéditos – emerge la figura multidisciplinar del padre Richard.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Alpers, Svetlana. El arte de describir. El arte holandés del siglo XVII. Madrid: Hermann Blume, 1987.

Aranda, Marcelo. “Instruments of Religion and Empire: Spanish Science in the Age of the Jesuits, 1628-1756.” Tesis Doctoral, Stanford University, California, 2013.

Ashworth, William B. “The Habsburg Circle.” En Patronage and Institutions: Science, Technology, and Medicine in the European Court, 1500-1700, ed. Bruce T. Moran, 137-168. Woodbridge: The Boydell Press, 1991.

Asimov, Isaac. Historia y cronología de la ciencia y los descubrimientos. Cómo la ciencia ha dado forma a nuestro mundo. Barcelona: Ariel, 1990.

Ausejo, Elena. “Using Euclid in a practical context: Claude Richard's course on sectors at the Jesuit Imperial College in 17th century Spain.” Llull: Revista de la Sociedad Española de Historia de las Ciencias y de las Técnicas 45, no. 90 (2022): 35-67.

Ausejo, Elena. “Euclides en la práctica: un tratado sobre el fundamento y la construcción de pantómetras en el siglo XVII español.” Asclepio 74, no. 2 (2022): 608. https://doi.org/10.3989/asclepio.2022.21

Aytona, Marqués de. Discurso militar. Proponense algvnos inconvenientes de la milicia destos tiempos, y sv reparo. Valencia: Por Bernardo Nogués, 1653.

—. Discurso militar. Propónense algunos inconvenientes de la Milicia de estos tiempos, y su reparo, ed. Eduardo de Mesa Gallego. Madrid: Ministerio de Defensa, 2008.

Baigrie, Brian S. “Introduction.” En Picturing Knowledge. Historical and Philosophical Problems Concerning the Use of Art in Science, ed. Brian S. Baigrie, xvii-xxiv. Toronto-Buffalo-Londres: University of Toronto Press, 1996. https://doi.org/10.3138/9781442678477

Baldasso, Renzo. “Portrait of Luca Pacioli and Disciple: A New, Mathematical Look.” The Art Bulletin, 1/2, 92 (2010): 83 102. https://doi.org/10.1080/00043079.2010.10786141

Baldini, Ugo. Legem impone subactis. Studi su filosofía e scienza dei gesuiti in Italia, 1540-1632. Roma: Bulzoni, 1992.

—. Christoph Clavius e l’attività scientifica dei gesuiti nell’età di Galileo. Roma: Bulzoni, 1995.

Bourdin, Pierre. Prima Geometriae elementa. Ad vsvm Academiae Mathematicae Collegij Claromontani Societatis Iesv, Parisijs. París: Apud Petrvm Billaine, 1639.

Clavius, Christoph. Evclidis Elementorvm Libri XV. Accessit XVI. De solidorum Regularium comparatione. Omnes perspivuis demonstrationibus, accuratisq; scholijs illustrati. Avctore Christophoro Clavio Barbergensi. Societatis Iesv. Roma: Apud Vicentium Accoltum, 1574.

Clément, Claudio. Mvsei, sive Bibliothecae tam priuate quàm publicae. Extructio, Instructio, Cura, Vsvs. Libri IV. Accessit accurata descriptio Regiae Bibliothecae S. Lavrentii Escvrialis: In super Paraenesis allegorica ad amorem literarum. Opus multiplici eruditione sacra simul et humana refertum: praeceptis moralibus et literariis, architecturae et picturae subiectionis, inscriptionibus et Emblematis, antiquitatis philologicae monumentis, atque oratoriis schematis utiliter et amaené tessellatum. Auctor P. Clavdivs Clemens Ornacensis in Comitatu Burgundiae é, Societate Iesv, Regius Professor Eruditionis in Collegioo Imperiali Madritensi. Lyon: Svmptibvs Iacobi Prost, 1635.

Cocquyt, Tiemen. “The Holland Circle. Instrumental in Establishing the Dutch Surveyor and Instrument Maker’s Identity.” En Mapping Spaces. Networks of Knowledge in 17th Century Landscape Painting, ed. Ulrike Gehring y Peter Weibel, 384-395. Múnich: Center for Art and Media Karlsruhe-Hirmer, 2014.

De Lucca, Dennis. Jesuits and Fortifications: The Contribution of the Jesuits to Military Architecture in the Baroque Age. Boston: Brill, 2012. https://doi.org/10.1163/9789004223783

Dear, Peter. Discipline and Experience. The Mathematical Way in the Scientific Revolution. Chicago: University of Chicago Press, 1995. https://doi.org/10.7208/chicago/9780226139524.001.0001

Dou, Albert. “Matemáticos españoles jesuitas de los siglos 16 y 17.” Archivium Historicum Societatis Iesu 66 (1997): 301-321.

—. “Ricardo (Richard), Claudio.” En Diccionario Histórico de la Compañía de Jesús. Biográfico-temático, ed. Charles E. O’Neill, S. I., y Joaquín M.ª Domínguez, S. I., vol. IV, 3349. Roma: Intitutum Historicum, S. I. – Madrid: Universidad Pontificia de Comillas, 2001.

Euclides. Elementa geometriae. Venecia: Erhard Ratdolt, 1482.

Feldhay, Rivka. “The Field of Jesuit Science.” En The Jesuits. Cultures, Sciences, and the Arts, 1540-1773, ed. John W. O’Malley, S.J., Gauvin Alexander Bailey, Steven J. Harris y T. Frank Kennedy, S. I., 107-130. Toronto: University of Toronto Press, 1999. https://doi.org/10.3138/9781442681569-008

Fournier, Georges. Sex primi Euclidi Elementorum geometricorum libri. París: Apud Mathvrinvm Henavlt, 1643.

Gamba, Enrico. “Pittura e storia della scienza.” En La ragione e il metodo: immagini della scienza nell’arte italiana dal XVI al XIX secolo, ed. Enrico Gamba, Fernando Mazzocca y Marco Bona Castellotti, 43-53. Milán: Electa, 1999.

Garza Merino, Sonia. “El Tratado de Mathemáticas de Juan Pérez de Moya en la imprenta.” En La memoria de los libros. Estudios sobre la historia del escrito y de la lectura en Europa y América, tomo I, ed. Pedro M. Cátedra y María Luisa López-Vidriero, 435-462. Salamanca: Instituto de Historia del Libro y de la Lectura, 2004.

Gatto, Romano. Tra scienza e immaginazione: Le matematiche presso il collegio gesuitico napoletano (1552-1670 ca.). Florencia: Leo S. Olschi, 1994.

Gillispie, Charles C., ed. Dictionary of Scientific Bibliography, vol. 1. Nueva York: Charles Scribner’s Sons, 1970.

Guijarro Mora, Víctor. Los instrumentos de la ciencia ilustrada. Física experimental en los Reales Estudios de San Isidro de Madrid (1770-1835). Madrid: UNED, 2013.

Harris, Steven J. “Les chaires mathématiques.” En Les Jésuites à la Renaissance. Système éducatif et production du savoir, ed. Luce Giard, 239-261. París: Presses Universitaires de France, 1995.

Herrera, Juan de. Institución de la Academia Real Mathemática. Edición y estudios preliminares de José Simón Díaz y Luis Cervera Vera. Madrid: Instituto de Estudios Madrileños, 1995.

Huygens, Christiaan. Oeuvres complètes de Christiaan Huygens publiées par la Société Hollandaise des Sciences. Correspondance 1638-1656. La Haya: Martinus Nijhoff, 1888. https://doi.org/10.5962/bhl.title.21031

Ivins, William M. jr. Imagen impresa y conocimiento. Análisis de la imagen prefotográfica. Barcelona: Gustavo Gili, 1975.

Jardine, Nicholas, e Isla Fay, eds. Observing the World through Images. Diagrams and Figures in the Early Modern Arts and Sciences. Leiden Boston: Brill, 2014. https://doi.org/10.1163/9789004263857

Jiménez Albarrán, María Josefa. “Las colecciones del Museo Nacional de Ciencia y Tecnología.” Arbor 647 648 (1999): 461 488. https://doi.org/10.3989/arbor.1999.i647-648.1582

Lamas Delgado, Eduardo, y Antonio Romero Dorado. “El pintor florentino Francisco Ginete (ca. 1575-1647): un artista cortesano itinerante entre Madrid y Andalucía.” Librosdelacorte.es 16 (2018): 86 108. https://doi.org/10.15366/ldc2018.10.16.003

Lukács, Ladislaus. Monumenta Paedagogica Societatis Iesu, 6 vols. Roma: Apud «Monumenta Historica Soc. Iesu», 1965-1992.

Malapert, Charles. Euclidis Elementorum libri sex priores. Douai: Typis Baltazaris Belleri, 1620.

Mariana, Juan de. Del Rey y de la Institucion Real, trad. Crelión Acivaro. Barcelona: La Selecta, 1880.

Memorial Histórico Español, t. XIII. Madrid: En la Imprenta Nacional, 1861.

Meskens, Ad. Practical Mathematics in a Commercial Metropolis. Mathematical Life in Late 16th Century Antwerp. Dordrecht: Springer, 2013. https://doi.org/10.1007/978-94-007-5721-9

Miguel Alonso, Aurora, y Asunción Sánchez Manzano. “La Biblioteca de El Escorial según la descripción del P. Claude Clement, S. J.” En La Ciencia en el Monasterio de El Escorial: Actas del Simposium, vol. I, 617-647. San Lorenzo de El Escorial: Estudios Superiores de El Escorial, 1994.

—. La Biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro: su historia hasta la integración en la Universidad Central. (Madrid: Fundación Universitaria Española, 1996), 55-62.

Navarro Brotóns, Víctor. “Richard, Claudio.” En Diccionario histórico de la ciencia moderna en España, vol. 2 (M-Z), eds. José María López Piñero, Thomas F. Glick, Víctor Navarro Brotóns y Eugenio Portela Marco, 228-229. Barcelona: Ediciones Península, 1983.

—. “Las ciencias en la España del siglo XVII: el cultivo de las disciplinas físico-matemáticas.” Arbor CLIII (1996): 197-252.

—. “Los jesuitas y la renovación científica en la España del siglo XVII.” Studia historica. Historia Moderna 14 (1996): 14-55.

—. “Tradition and Scientific Change in Early Modern Spain: The Role of the Jesuits.” En Jesuit Science and the Republic of Letters, ed. Mordechai Feingold, 331-387. Cambridge, Massachussets: MIT Press, 2003.

—. “Richard, Claudio.” Diccionario Biográfico Español, consultado 29 julio 2023, https://dbe.rah.es/biografias/19949/claudio-richard

Pacioli, Luca. Euclidis megarensis philosophi acutissimi mathematicorumq. Omnium fine controuersia principis op[er]a […] Lucas paciolus theologus insignis: altissima Mathematicar. Disciplinarum scientia rarissimus iudicio castigatissimo detersit: emendauit Figuras ce[n]tum e vndetriginta que in alijs codicibus inuerse y deformate erant: adrectam symmetriam concinauit […]. Venecia: A Paganius Paganinus Characteribus elegantissimis accuratissime imprimebat, 1509.

Richard, Claudio. Evclidis Elementorvm Geometricorvm Libros Tredecim Isidorvm et Hypsiclem & Recentiores de Corporibus Regularibus, & Procli Propositiones Geometricas Immisionemque duarum rectarum linearum continue proportionalium inter duas rectas, tàm secundùm Antiquos, quàm secundùm Recentiores Geometras, nouis vbique ferè demonstrationibus illußtrauit, & multis definitionibus, axiomatibus, propositionibus, corollariis, & animaduersionibus, ad Geometriam rectè intelligendam necessariis, locupletauit CLAVDIVS RICHARDVS E Societate IESV Sacerdos, patria Ornacensis in libero Comitatu Burgundiae, & Regius Mathematicarum Professor: dicauitque. Amberes: Ex Officina Hieronymi Verdvssi, 1645.

—. Apollonii Pergaei Conicorum Libri IV. Cum Commentariis R. P. Claudii Richardi, E Societate IESU Sacerdotis, Patri Ornacensis in libero Comitatu Burgundiae, & in Collegio Imperiali eiusdem Societatis Regij Mathematicarum Matriti Professoris. Dicatis. Amberes: Apud Hieronymum & Ioannem Bapt. Verdussen, 1655.

Romano, Antonella, “Les jésuites et les mathématiques: le cas des collèges français de la Compagnie de Jésus (1580-1640).” En Christoph Clavius e l’attività scientifica dei gesuiti nell’età di Galileo, ed. Ugo Baldini, 243-282. Roma: Bulzoni, 1995.

—. La Contre-Réforme Mathématique. Constitution et diffusion d’une culture mathématique jésuite à la Renaissance (1540-1640). Roma: École française de Rome, 1999. https://doi.org/10.3406/befar.1999.1252

Rombouts, Ph. y Th. van Lerius. De Liggeren en andere historische archieven der Antwerpsche Sint Lucasgilde, vol. 1. Ámsterdam: Israël, 1872/1961.

Sempilius, Hugo. De mathematicis disciplinis libri duodecim. Amberes: Balthasaris Moreti, 1635.

Simón Díaz, José. Historia del Colegio Imperial de Madrid. Del Estudio de la Villa al Instituto de San Isidro: años 1346-1955, vol. I. Madrid: Instituto de Estudios Madrileños, 1992.

Udías, Agustín. “Los libros y manuscritos de los profesores de matemáticas del Colegio Imperial.” Archivum Historicum Societatis Iesu 74 (2005), 369-448.

Van de Vyver, Omer. “Lettres de J.-Ch. della Faille S. I. Cosmographe du Roi à Madrid, a M.-F. van Langren, Cosmographe du Roi à Bruxelles.” Archivum Historicum Societatis Iesu 46 (1977): 73-183.

Vázquez Manassero, Margarita Ana. El «yngenio» en palacio: arte y ciencia en la corte de los Austrias (ca. 1585-1640). Madrid: Fundación Juanelo Turriano, 2018.

Vicente Maroto, María Isabel, y Mariano Esteban Piñeiro. Aspectos de la ciencia aplicada en el Siglo de Oro. Valladolid: Junta de Castilla y León. Consejería de Cultura y Turismo, 2006.

Wardhaugh, Benjamin, Philip Beeley y Yelda Nasifoglu. Euclid in print, 1482-1703. A catalogue of the editions of the Elements and other Euclidean works. Londres: The Bibliographical Society, 2020.